Cegerxwin Kimdir?

Cegerxwin Kimdir?

Batman Gercüşlü Ünlü Kürt şair Cegerxwin, 36 yıl önce bugün İsveç'in Stockholm kentinde yaşamını yitirdi.

Asıl adı Şehmuz olan Cegerxwin 1903 yılında Mardin'in (şimdi Batman'a bağlı) Gercüş ilçesine bağlı Hisar Beldesi'nde (Hesarê) Şehmus Hasan olarak dünyaya geldi.

1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlaması sonucu ailesi ile birlikte Rojava'nın Amûde kentine göç etti.

Küçük yaşlarda çobanlık ve ırgatlık yapan Cegerxwin, 18 yaşında Diyarbakır'a giderek medresede dini eğitim aldı. Bu dönemde Kürt kültürü ve edebiyat klasikleri ile tanıştı. 1925 yılında Şeyh Said İsyanının bastırılmasından sonra Şeyh Said'in büyük oğlu ve isyanın II. lideri olan Şeyh Ali Rıza ile birlikte önce Rewanduz'a ve daha sonra Bağdat'a gitti.

Bu süre içerisinde Şeyh Ali Rıza'dan İslami dersler aldı. Daha sonra Rojava'nın Amûdê‎ şehrine yerleşti. Burada Seydayê Mele Ubeydullah ve Seydayê Mele Fethullah'ın yanında okudu ve ilmi icazet aldı.

1928 yılında Kürtçe şiirler yazmaya başladı, Celadet Ali Bedirhan tarafından çıkarılan Hawar dergisinde, Kürt halkının o dönem içinde bulunduğu durumun kendi üzerindeki etkisinden yola çıkarak, "Yüreği Kanlı" anlamına gelen Cigerxwin ismini kullanarak şiirler yazdı. Daha sonraki yıllarda (1937) Xoybûn örgütü içinde yer aldı.

1946 yılında Qamışlo'ya geçen Cegerxwîn burada politik faaliyetlerine devam etti. Aynı yıl Civata Azadî û Yekîtiya Kurd (Özgürlük Meclisi ve Kürt Birliği) adlı siyasi yapılanmanın başına getirildi. 1948 yılında Suriye Komünist Partisine üye oldu.

1954 yılında Suriye Parlamentosu'na girebilmek için bu partiden mebus adaylığını ilan etti. Bu dönemde parti ile birlikte faaliyetler yürüterek 1957 yılına kadar Qamışlo'daki Cizîrê bölgesi içerisinde yer alan Cizîrê İçin Barış Komitesi adlı kuruluşun başkanlığını yaptı. Ardından 1957'de Suriye Komünist Partisi'nden ayrılarak daha önce kuruluşunda yer aldığı Azadi (Özgürlük) örgütündeki kişilerle birlikte yeni kurulan Suriye Kürdistan Demokrat Partisi'ne katıldı. Burada merkez komitesi üyesi olarak politik faaliyetler sürdürdü.

1959 yılında Irak'a geçti. Bağdat Üniversitesi'nde Kürtçe ders veren ilk öğretmen oldu. Kürt dili için çalışmalar yaptı ve öğrenci yetiştirdi. 1963 yılında siyasi faaliyetleri nedeniyle Şam'da tutuklandı.

1969 yılında Güney Kürdistan'a geçerek Mela Mustafa Barzani liderliğindeki mücadeleye destek verdi. 1973 yılında Suriye hükümetinde yer alan Baas Partisi'nin baskıları nedeniyle Lübnan'a geçti. Burada şiir derlemeleri olan Kîne Em?'i (Türkçe: Biz kimiz?) yayımladı.

1979 yılında İsveç'in Stockholm kentine geçerek edebi çalışmalarını burada sürdürdü. Burada çeşitli eserler yayımlamaya başlayan Cigerxwin 1984 yılında 81 yaşında Stockholm'de hayatını kaybetti. Cenazesi daha sonra Qamışlo'ya getirilerek defnedildi.

Edebi anlayışı

Cigerxwin, II. Dünya Savaşı'nden sonraki şiirlerinde Kürt işçi ve köylülerin yerel burjuvalara ve toprak ağalarına karşı verdiği mücadeleyi işlemiştir. Şiirleri genelde yoksulluğu konu alır, dünya üzerindeki savaşlara karşı barışı öneren eserlere sahiptir. Cigerxwin, savaşların asıl galibinin zenginler olduğunu vurgulayarak savaşlara karşı tüm ezilenleri birleşmeye çağırır. Cigerxwin'e göre bu birleşme "tüm sömürücülere karşı" olduğu kadar, kendi deyimiyle "cehennemi kalkan, cenneti kılıç gibi kullanan" ağalar, beyler, mollalar ve şeyhlere karşı da olmalıdır.

Cigerxwin, özgürlük konusunda, sömürünün olmadığı bir özgürlüğü anlatır. Onun için gerçek özgürlük; sınırların olmadığı, emeğin ve emekçilerin yönettiği bir dünyadadır. Şiirleri daha çok tanıdığı tarım emekçilerinin yaşadıklarını yansıtır.

Cigerxwin'in üzerinde durduğu önemli konulardan birisi de "vatan" ve "aşk kavramlarıdır. Aşkının ön plana çıkması, Cegerxwîn'in Dîwan (Divan) olarak adlandırdığı şiir kitaplarının biçimsel dizilişinde de görülür. Bazı şiir kitaplarında bölüm sayısı daha fazla olmakla birlikte, kitapların genelde "Vatanseverlik", "Sosyal Olaylar" ve "Aşk" bölümleri olmak üzere üç bölüm şeklinde biçimlenmiş olduğu görülür. "Aşk" bölümü tüm kitaplarda son bölümde yer alır.

Hawar dergisi, Cigerxwin'in eserlerindeki edebi anlayışında önemli bir yer tutmuştur.

Eserleri

Şiir divanları:

Prîsk û Pêtî, 1945 Şam

Sewra Azadî, 1954 Şam

Kîme Ez? , 1973 Beyrut

Ronak, Roja Nû Yayınevi, 1980 Stockholm

Zend-Avista, Roja Nû Yayınevi, 1981 Stockholm

Şefeq, Roja Nû Yayınevi, 1982 Stockholm

Hêvî, Roja Nû Yayınevi, 1983 Stockholm

Aşîtî, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul

Salar û Mîdya, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul

Şerefnama Menzûm, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul

Öykü:

Reşoyê Darê, Lîs Yayınevi, 2008 Diyarbakır

Cim û Gulperî, Lîs Yayınevi, 2008 Diyarbakır

Dil ve kültür hakkındaki eserleri:

Destûra Zimanê kurdî (Kürt dil bilgisi), 1961 Bağdat.

Ferheng (Sözlük, 1. Bölüm), 1962 Bağdat.

Ferheng, (Sözlük, 2. Bölüm), 1962 Bağdat.

Folklora Kurdî (Kürt Folkloru), Roja Nû Yayınevi, 1988 Stockholm.

 Tarih ile ilgili eseri:

Tarîxa Kurdistan (Kürdistan tarihi) (bu eseri ölümünden sonra yayımlanmıştır), 3 ciltli, 1985-1987, Stockholm.