Kürtlerin Kurduğu Devletler ve Hanedanlıklar

Kürtlerin Kurduğu Devletler ve Hanedanlıklar

Kürtler, Yukarı Mezopotamya’nın en eski ve yerli halklarındandır. Toros dağlarından Zagros dağlarına kadar uzanan coğrafyada yaşayan ve bu bölgeye sonradan yerleşen bir kavim olmayıp buranın yerlilerindendir.

Kürtler tarihsel olarak çok eskilere dayanmaktadır. Sümerlerin Kürtleri “Kürti” diye adlandırıldıkları belgelenmiştir. Bu ismin geçmişi M.Ö. 3000’lere kadar dayanmaktadır.

Birçok tarihi kaynaklara göre Kürtlerin M.Ö. 2000 yıllarında Dicle-Fırat çevresinde yaşadıkları belirtilmiştir. (Not: Kürtlerin kökeni ile ilgili kaynaklara başvurulabilir.)

Kürtlerin Dilleri

Kürt dili Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer almaktadır. Kürtçe müstakil bir lisan olup kendine has kaideleri ve edebiyatı vardır. Şu anda Kürtçe hem Latin hem de Arap alfabeleri kullanılarak yazılmaktadır. Arapça yazılan Kürtçe’de Arap alfabesinde olmayan bazı harflerde kullanılmaktadır. (Kiril Alfabesi) Filolog Abdülmelik Fırat’a göre Kürtçe’de 100.000’in üzerinde kelime vardır. Kürtçe dili tıpkı diğer dünya dilleri gibi kendi arasında da lehçelere ayrılmıştır.

Kürdistan Kelimesinin Kökü

Kürdistan kelime olarak Kürtlerin yaşadığı bölgeye verilen isimdir. Türkistan, Arabistan, Afganistan gibi. İslam bu hassasiyeti korumuş ve Osmanlı kaynaklarında Kürtlerin yaşadığı bölgeye “Kürdistan” denmiştir.

Coğrafya

Kürtler, coğrafik olarak Türkiye, İran, Irak, Suriye ve Ermenistan devletlerinin sınırları içerisinde ve tarihsel olarak da “Kürdistan” diye adlandırılan coğrafya da yaşayan Aryan kökenli bir millettir. Kürtlerin çoğunluğu Sünni-Müslümandır. Bunun yanında Şii, Alevi, Yezidi, Zerdüşt, Hıristiyan ve Yahudi Kürtler de vardır. Avrupa’da 1,5 milyondan fazla kürt yaşamaktadır.

Yıllardır Kürt düşmanı bazı sözde tarihçiler tarafından uydurulan;"Kürt Tarihi yoktur, Kürtçe diye bir dil yoktur, Kürdistan diye bir şey yoktur, "Hatta daha ileriye gidilerek "Kürt diye bir millet yoktur" denilmiş ve Kürtlere dair ne varsa hepsini red ve inkâr etmişlerdir. Günümüzde bile bu saçma sapan kalıplaşmış kafatasçı sözleri söyleyen bazıları vardır.

Ama gerçek şu ki Kürtler asırlardır, Tarihiyle Diliyle Kültürüyle var olmuştur ve ilelebet var olacaktır...

Kürtlerin Kurduğu Devletler ve Özet Özellikleri;

 İslam’dan Önce Kurulan Kürt Devletleri…

Kürtlerin tarihte birçok devlet kurdukları tarihi kaynaklarda zikredilmektedir. Kürtler M.Ö 2500 yılında kurulmuş bir hükümete sahip olmuştur. Bu hükümetin Zoha ve Hakkâri arasında kurulan “Lolo Hükümeti” olduğu ve 140 yıl ayakta kaldığı zikredilmektedir. Daha sonra “Kuti hükümeti” adıyla meşhur olan bir hükümet kurulmuş bu isim Kur’an-ı Kerim’de adı geçen Cudi-Kuti dağından alınmışır.

Bundan sonra da M.Ö. 81 yılında Medya adında bir devlet daha kurmuşlardır.

Kürtler birçok devlet kurmuşlardır. Bunlar;

1-            Tarihte Kürt Devleti: Gutiler

Tarihteki Kürt devletleri arasında olan ve Kürtlerin ilk atalarından biri olarak bilinen Gutiler, yerleşim yeri olarak Zagros Dağları’nın Orta ve Kuzey bölgelerini seçmişlerdir. Halk olarak Guti ya da Qurti adıyla anılmaktadırlar. Sümer, Babil ve Asur kayıtlarına göre, ülkelerine Gutium demişlerdir. Gutiler, MÖ. 2154 yılında Akkad İmparatorluğunu yıkmıştır.

Gutiler, 76 yıl 40 gün boyunca Kuzey Mezopotamya’da kurulmuş olan Sümer Hanedanlığında söz sahibi olarak yönetimi ele geçirerek kral olmuştur. Bu nedenler Gutiler, Sümer kaynaklarına barbar halk olarak geçmiştir. Yıkılmalarına neden olan kişi, Uruk valisi Utu-Hengal’dır.

2-            Tarihte Kürt Devleti: Hurri-Mitani

Mittanniler, MÖ. 1500-1200 yılları arasında yaşamış ve Anadolu’da hüküm sürmüş bir devlettir. Mittanniler, MÖ. 1600 yılında Huri bölgesine gelerek halk üzerinde egemenlik kurmak istemişlerdir. Halkın bir kısmı bu egemenliği kabul etmiş ve devlet kurmalarında yardımcı olmuşlardır. Hititlerin yıkılmasıyla bulundukları bölgede gücü ellerine almışlardır.

Mittanniler’in yerel halkı Hint-Avrupa dil ailesinde bulunan dilleri kullanmıştır. Paleografya ve arkeoloji alanında yapılan bilimsel çalışmalar, Hurri-Mittanniler ile Aryanlar arasında etnografik ve genetik anlamda benzerlikler vardır. Bu da Aryanların Hurri-Mittanniler’in ataları olduğunu göstermektedir.

3-            Kürt Karduya Devletinin Tarihi

Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Karduya ve Karduklar’ın paleografya ve arkeoloji alanında yapılan bilimsel çalışmalar sonucunda Kürtlerin atalarından biri olduğu yazılmıştır. Halkın genel özellikleri arasında krala bağlılık, savaşçılık ve dağlarda yaşama yer almaktadır. Bu özellikleri yüzünde Sokrates’in öğrencilerinden olan ünlü yazar, tarihçi ve asker olan Ksenophon tarafından barbar olarak nitelendirilmektedirler.

4-            Kürt Kayusiler Devletinin Tarihi

Kayus ailesi tarafından kurulduğu için adını kurucusundan alır. Kurdukları devlete ‘Kayus’un Evi’ anlamına gelen ‘Kavusakan’ adını vermişlerdir. Kayusiler’in Kürtlerin atası oldukları yazılmıştır.

5-            Kürt Lullubiler Devletinin Tarihi

MÖ. 3000 yılında Zagros Dağları’nda yaşamış bir devlettir. Yapılan Paleografya ve arkeoloji alanındaki bilimsel çalışmalar, tarihteki Kürt devletleri arasındaki Lullubiler ile Kürtler arasında etnografik ve genetik anlamda benzerlikler olduğuna işaret etmektedir. Guti ve Subartu halkları ile yakın ilişkiler kurdukları söylenmektedir.

6-            Kürt Med Devletinin Tarihi

Yerleşim yerleri İran’ın kuzeybatısı ile Kuzey Zagros Dağlarıdır. Proto-Kürt oldukları yapılan Paleografya ve arkeoloji alanındaki bilimsel çalışmalar sonucunda Kürtlerin atalarından biri oldukları kesinleşmiştir. Medlerin bölgedeki hâkimiyeti Kral Siyaksares ile başlamıştır. Kral Siyaksares, Medlere acı çektirdikleri için Asurlulardan nefret ediyordu ve onlara karşı galip gelmek istiyordu.

Medler, MÖ. 612 yılında Asur İmparatorluğunu yıkmıştır. ‘Tarihin Babası’ lakaplı Herodot’tan edinilen bilgilere göre, Medler başka halklar tarafından Aryanlar olarak adlandırılmışlardır. Lidyalılar ve Babiller ile sürekli savaş halinde yaşamışlardır. İskitleri kendilerine büyük bir tehdit olarak görmüşlerdir. Kral Siyaksares İskitlere yaptığı bir yemek davetinde bütün İskit halkını kılıçtan geçirmiştir.

7-            Kürt Med İmparatorluğunun Tarihi

Tarihteki Kürt devletleri erken dönem Kürt devleti olarak bilinen Medler ile Kürtlerin benzerlikleri  ‘Kar’name’ adı verilen belgede yazılı olarak bulunmaktadır. 15.yüzyılda yazılıp 7 dile çevirisi yapılmış bir metinde Kürtçe ya da Medce kaleme alınmış bir dua bulunmaktadır. California Üniversitesi Tarih bölümünde profesörlük yapmış olan Wadie Jwaideh’e göre Kürtlerin ataları olan Medler, muhteşem bir devlettir.

8-            Şeddadiler

951 Yılında Muhammed Şeddad tarafından Divin'de kurulmuştur. Kurucusunun isminden dolayı Şeddadiler veya Şadiler olarak anılmıştır.

Muhammed Şeddad Kürt aşiretlerinden Selahaddin-i Eyyubi’nin de mensup olduğu Revadiye aşiretinden olan Şeddâd, zamanına göre oldukça ileri düzeyde bir devlet teşkilatı tesis etti.

Şeddailer, Nahçîwan, Gence, Berba, Dubeyl, Beylekan, Demirkapı, Karabağ, Ani ve Duvin bölgelerinde 215-220 yıl hüküm sürmüştür. Şeddadiler ordusu 1020’den itibaren Pakraduni Hanedanlığına ve Hazarlara karşı başarılı seferler düzenlemiş, ayrıca Gürcü, Ermeni, Bizans ve Ruslara karşı da mücadele etmiştir. 1047 ile 1057 yılları arasında Bizans ordusuna karşı savaşmıştır. Bundan sonraki senelerde Şeddadiler'in bölgedeki etkisi giderek küçülmüş.1072′de Anî ve Gence olmak üzere ikiye ayrıldı. 1067'ten itibaren Şeddadiler, Selçukluların işgaline uğramış ve 1174 yılında Selçuklular tarafından yıkılmıştır.

Siyasi başarılarının yanı sıra, Şeddâdiler imar ve kültür alanında da önemli eserler bıraktılar. Müslüman Kürt medeniyetine şahitlik eden bu eserler hala varlıklarını muhafaza ediyorlar.

Özellikle 18 yıl devletin başında kalan Ensar Şavur, zamanında, birçok önemli tarihi yapıt tarihe mal oldu. Şavur döneminden günümüze kalan en önemli eserler, hala Gürcistan müzelerinde sergilenen Gence kapılarıdır. Ayrıca Aras nehri üzerinde bulanan Xudafer köprüsü yine Şeddadilerin hükümdarı Fazl zamanında inşa edilmiştir.

Şeddailerde Hükümdar İsimleri

Muhammed Şeddâd (951-971)

Ali Leşkerî Muhammed (971-978)

Merzubân Muhammed (978-985)

Fazl-I Muhammed (985-1031)

Feth Mûsâ (1031-1034)

Ali Leşkerî-II (1034-1049)

Anûşirvân Leşkerî (1049)

Ebü’l-Ensâr Şâvur-I (1049-1067)

Fazl-II Şâvur (1067-1073)

Fazl-III Fazl  (1073-1075)

Ani Şûbesi:

Menûçihr Şâvur (1072-1118)

Esvar-II Şâvur (1118-1124)

Fazl-IV Şâvur-II (1125-?)

Mahmûd (?-1131)

Hûşçihr (1131-?)

Şeddâd (?-1115)

Fazl-V (1115-1161)

Şâhênşâh (1164-1174

Kürt İslam Devletlerinin Tarihi

İslami dönemi Kürt devletleri; Aiseniler, Annaziler, Ardelan Prensliği, Atak Beyliği, Baban Prensliği, Badinan Beyliği, Bitlis Prensliği, Botan Emirliği, Bradost Beyliği, Derzini Beyliği, Dunbuli Prensliği,Erzen Beyliği, Eyyubiler, Gırdıkan Beyliği, Hakkâri Emirliği, Hasankeyf Emirliğidir.

Diğer devletler ise şunlardır; Hasanveyhiler, Hezarhespiler, Hezbaniler, Hezo Emirliği, Hoy Hanlığı, Mahmudi Beyliği, Mukri Emirliği, Sadakiler, Serab Hanlığı, Siyah Mansur Beyliğidir.

9-            Kürt Sadakiler Devletinin Tarihi

Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Sadakiler, Sadaka Ali tarafından kurulmuştur. 770-827 yılları arasında yaşamışlardır. Merkezleri Urmiye’dir. Sadaka Ali, Musul’dan başlayarak Urmiye’ye kadar olan her bölge üzerinde hâkimiyet kurmuştur. Ayrıca Salmas, Usnu ve Pranşehir’i de hâkimiyeti altına almıştır. Abbasi halifesi olan Harun Reşid ile yaptığı savaşı kazanarak Tebriz’i topraklarına katmıştır.

Sadakilerin kurucu Sadaka öldükten sonra başa oğlu Ali geçmiştir. Abbasilerle yaptığı savaş sırasında Ali’nin ölmesinin ardından devlet yöneticiliği onun oğlu olan II. Sadaka’ya kalmıştır. Yaptığı savaşlar sonucunda Azerbaycan’da hâkimiyet kurmuştur. 827 yılında idam edildi ve böylece Sadakiler yıkılmıştır.

10-         Aiseniler Devletinin Tarihi

Aiseniler: 912-961 yılları arasında hüküm sürmüş bir hanedan ailesidir. Merkezleri Şehrizor Ovası, Hemedan ve Dinavar’dır. Başarılı liderleri; Ghanim (Xanem), Daisam (Desem) ve Wandad’dır. İsim babası Ahmed Aisani’dir. Yıkıldıktan sonra yerine Hasnaviler geçmiştir.

11-         Hasnaviler Devletinin Tarihi

Hasnaviler: 915-1015 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Hasnaviler, merkez olarak Şehrizor Ovası, Hemedan, Dinavar, Nihavend ve Ahvaz’ı seçmişlerdir. Kurucuları Hasanveyh bin Hüseyin el-Berzikanî el-Kürdi’dir. 979 yılında Hasanveyh bin Hüseyin el-Berzikanî el-Kürdi’nin ölümünden sonra yöneticilik oğlu Bedir bin Hasanveyh’e kalmıştır. Ülke sınırlarını Ahvaz, Huristan, Berucerd ve Esadabad şehirlerine kadar genişletmiştir. Göstermiş olduğu bu üstün başarıdan dolayı Abbasi halifesi tarafından ‘Nasruddin’ unvanına layık görülmüştür. Annaziler tarafında 1015 yılında yıkılmışlardır.

12-         Hezbaniler Kürt Devleti Tarihi

Hezbaniler: 906-1080 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Kuruluş tarihleri kesin değildir. Merkezleri Erbil, Uşnu ve Urmiye’dir. Sünni mezhebine mensup bir Kürt devlettir. Hâkimiyet kurdukları yerler; Doğuda Merega ve Urmiye, kuzeyde Salmas ve batıda Musul’dur.

13-         Annaziler Tarihi

Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Annaziler, 990-1116 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Kurucusu Ebu’l-Feth Muhammed bin Annaz’dır. Merkezleri Kirmanşah, İlam, Hulvan, Dinaver, Mandali, Şehrizor ve Dakuk’tur. Ebu’l-Feth Annaz 1029 yılında Abul-Shawk ve Oqayl ile yaptığı savaşı kazanarak Dakuk’u topraklarına katmıştır. 1038-1039 yılları arasında da Kirmanşah’ta hâkimiyet kurmuştur. Tuğrul Bey ile yapılan savaşta ölen Ebul-Feth Annaz’dan sonra zayıflayan Annaziler 1116 yılında yıkılmıştır.

14-         Hezo Emirliği Tarihi

Hezo Emirliği: 11. ve 16.yüzyıllar arasında hüküm sürmüştür. Merkez olarak Hezo ve Sason seçilmiştir. Bitlis Prensliğinin hükümdarları ile akrabadır. Kurucusu olan İzzettin Bey Ezezin, Ezezdin ve Ezdin gibi değişik isimlerle anılmaktadır. Bitlis Emirleri ve Osmanlı Devletinin desteğiyle 16.yüzyılın sonuna kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.

15-         Hakkâri Emirliği Tarihi

Hakkâri Emirliği: Merkezleri günümüzdeki Türkiye sınırları içerisinde bulunan Hakkâri şehridir. Tarihteki Kürt devletleri arasında yer alan Hakkâri Emirliği, Şembo Hanedanlığı tarafından yönetilmiştir. Akkoyunlu ve Dumbıli aşireti ile yapılan savaşlar sonucunda fetret devri yaşanmıştır. Savaştıkları diğer devletler; Selçuklular, İlhanlılar, Akkoyunlular ve Karakoyunlular’dır. 23 Ağustos 1514 yılında Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi Şahlığı arasında yapılan Çaldıran Meydan Muharebesi’nde Osmanlı İmparatorluğunun yanında yer almışlardır. Kuruluş tarihleri bilinmese de 1849 yılında yıkılmışlardır.

16-         Hezaresbiler Devleti Tarihi

Hezaresbiler:  1148-1424 yılları arasında yaşamışlardır. Merkez olarak İran’ın Luristan ve Fars şehirlerini tercih etmişlerdir. Kurucusu Kuhgiluya valisi ve Salgurlular’ın komutanı Tahir Muhammed’dir. Luristan’a karşı hâkimiyet kazanmıştır. Oğlu olan Malik Hazarhesp ise, Salgurlar’ın Moğollarla olan mücadelesinde yardımcı olmuştur. Başkenti kuzey Huzistan’ın İdaj şehridir.

17-         Zakariler Devleti Tarihi

Zakariler: Tarihteki Kürt devletleri arasında yer almaktadırlar. 1161-1360 yılları arasında yaşamışlardır. Kullandıkları diller Kürtçe ve Gürcücedir. Ünlü araştırmacı Vladimir Minorsky Zakariler için, ‘Gerçekliği için her türlü sebebin var olduğu, bir söyleme göre onların ataları Mezopotamyalı Kürt Babirakan Xeli (Bapîrakan aşireti)’ndendi’ demiştir.

18-         Ardelan Prensliği Tarihi

Ardelan Prensliği: 1169–1867 yılları arasında 698 sene hüküm sürmüşlerdir. Merkezi Senendec’tir. Kaçar Hanedanlığı tarafından1867 yılında yıkılmıştır. Kurucuları Ardelan ailesidir.

19-         Lâçin Kürt Cumhuriyeti Tarihi

Lâçin Kürt Cumhuriyeti: Azerbaycan’ın Laçin Rayonu’nda kurulmuştur. 20 Mayıs 1992 yılında cumhuriyetin ilan edilmiş ve başa Wekîl Mustafayev geçmiştir. Ama yine de dağılmanın önüne geçememiştir.

20-         Revvadiler (955-1071)

Revvadiler, Güney Azerbaycan'da hüküm sürmüş Kürt devletidir. İlk başkentleri Erdebil iken daha sonraları ise Tebriz'e taşınmıştır. Ebülhica bin er-Revvad 955 tarihinde Erdebil merkezli Revvadiler devletini kurmuştur.

1054 yılında Sultan Tuğrul Bey'in öncülüğünde Güney Azerbaycan'a akın eden Büyük Selçuklu Devleti ordusu, Tebriz’e kadar ilerlemiştir.Selçuklular karşısında zayıf düşen Revvadi hükümdarı Mensur Vehsudan, Tuğrul Bey'in hâkimiyetini kabul etmiş ve adına hutbe okunmasını emredip, sultana değerli hediyeler vermiştir. Revvadi'lerin varlığına Moğollar son vermiştir.

Revvadi Hükümdarları

Ebülhica bin er-RevvadI.Memlan (988-1000)II.Hüseyin (1000-1019) Vahsudan (1019-1054) Ebu Nasr II.Memlan (1054-1071)

21-         Eyyûbîler

Eyyûbîler Devleti veya Eyyûbîler; 1171-1250, Hama'nın yerel yönetimi olarak 1348'e kadar), Zengi Devleti'nin komutanı olan Kürd lider Selahaddin Eyyûbî'nin kurduğu Sunni İslam Hanedanı'nın egemen olduğu Mısır'daki devletin adıdır. En güçlü olduğu dönemde Mısır, Suriye, Irak, Hicaz ve Yemen'i egemenliği altında tutmuştur.

Fransız ve Bizans ordularının müşterek saldırılarına karsı büyük başarılar elde eden Selahaddin Eyyubi, İslam dünyasında kendisini büyük sempati duyulan, tam anlamı ile güçlü bir vezir ve önder durumuna geldi. 1171´de, varlığını 200 yıl sürdürmüş olan Mısır Fatımi halifeliğine son verdi. Hicaz, Yemen, Aden ve Mekke´yi aldı. Eyyubilerin buralardaki hâkimiyeti 50 yıldan fazla sürdü. Suriye Kralı Nureddin´in 13 Mayıs 1174´te ölmesi üzerine Selahaddin bir ordu ile Suriye´ye dönerek orayı da hâkimiyeti altına aldı. Bağdat´taki Abbasi halifesi, Mayıs 1174´te Selahaddin Eyyubi´nin krallığını kabul ederek fethettiği topraklardaki otoritesini tanıdı. Musul şehrini de alarak Musul Atabeklerine son veren Selahaddin, ülkesinin sınırlarını Fırat Nehri´ne kadar genişletti. Yukarı Mezopotamya´daki küçük beylikleri de hâkimiyeti altına alan Eyyubi İmparatorluğu´nun sınırları doğuda Dicle Nehri´ne, kuzeyde Ermenistan hudutlarına, güneyde Yemen´e, batıda ise Tunus´a dayanıyordu.

1187´de Kudüs şehrini Hıristiyanların elinden aldı ve bu, İslam dünyasında ona büyük bir saygınlık kazandırdı. İslam´in Sünni öğretisiyle yetişen Selahhadin, kurduğu devletin resmi mezhebinin de Sünni olduğunu ilan etti. Dinde yaptığı reformlardan dolayı, adi Yusuf iken, dini ıslah eden anlamında "Selahhadin " olarak değiştirildi. Eyyubiler döneminde pek çok Kürt yazar, şair, bilim adamı ve aydın yetişti. Izzeddin Ali, Mecdeddin Ebu Saadet, Ibnul Esir el Cezeri (Nasrullah ) bunlardan birkaçıdır.

22-         Mervaniler (990-1085)

Mervânîler (Arapça: مروانيون Marwānīyūn Kürtçe MERWÂNÎLER ) Ebû Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Bâz tarafından Meyyafarikin'de (Silvan) kurulmuştur.

10 ve 11. asırda Diyarbakır’da hüküm süren Mervânîler kurucusu Ebû Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Bâz, onuncu asrın ortasından itibaren Doğu Anadolu’da fetihlere girişti. İlk önce Erciş’i ve çevresindeki şehirleri aldı. Bâz, nüfuzunu kuvvetlendirerek, Büveyhîlerin hâkimiyetindeki Diyarbakır ve Silvan ve Nusaybin’i ele geçirdi. Büveyhî nüfuzunun azalmasından istifâde ederek, 984 senesinde Şii-Büveyhî sultânı Samsamüddevle Merzubanî’yi mağlûb edip Musul’u ele geçirdi.Bağdâd’ı almak istediyse de başaramadı ve Musul’u boşaltmak zorunda kaldı. 991 senesinde tekrar Musul’u ele geçirmek için harekete geçen Bâz, şehrin hâkimi olan Hamdânîler karşısında mağlûb oldu ve bu muharebede öldü. Bunun üzerine tahta çıkan Hasen bin Mervân,Hamdânîler ile mücâdeleye devam ederek onları iki defa mağlûb etti. Hasen bin Mervân, 997 senesinde Diyarbakır’da öldürülünce, yerine kardeşi Mumehhüdüddevle Sa’îd bin Mervân geçti. Sa’îd ile Ebû Nasr bin Mervân arasında mücâdele başladı. Ebû Nasr, 1011 senesinde Sa’îd’i zehirleterek ortadan kaldırdı ve Mervânî tahtına geçti.

1011’de hükümdar olan Ebû Nasr, elli seneden fazla hüküm sürdü. Mervânîlerin bölgedeki hâkimiyetini kuvvetlendirip refahını yükseltti. Abbasî halifeliğinin yüksek hâkimiyetini tanıdı. Devrin kuvvetli komşu devletlerinden Bizanslılar ve Fâtımîlere karşı istiklâlini korumak için maharetle iyi münasebette bulundu. Ebû Nasr bin Mervân devrinde Diyarbakır, Silvan ve çevresindeki şehirlerin hayat seviyesi yükseldi. Kültür ve san’at eserleri meydana getirildi, İbn-i Mervân’ın elli senelik saltanatı sırasında hâkim olduğu topraklarda bir sulh ve asayiş devri yaşandı. Âlimler ve şâirler himaye gördüler. Mervânîlerin hâkim olduğu bölgede Şafiî mezhebi yayıldı. Ebû Nasr bin Mervân’ın ölümünden sonra ülke toprakları Nasır ve Sa’îd adlı oğulları arasında bölüşüldü. Böylece Mervânîlerin gücü zayıflamaya başladı. 1085 senesinde Selçuklu ordusu şiddetli bir çarpışmadan sonra bölgeyi ele geçirdi. Son Mervânî hükümdarı Mensur, 1096 senesinde ölünceye kadar Cizre’de yaşadı.

23- Lolo Devleti

Lololar, eski tarihte Süleymaniye bölgesinde oturan büyük zagros halk topluluğundan biridir. Bu günkü Kürtlerin atalarından olan lololar, tarihin değişik dönemlerinde, devletler kurmuş, bağımsızlık ve özgürlüklerini sürdürmüş, ilim, sanat ve kültürde hayli ilerlemiş, vatanlarını korumak için komşuları olan Asur ve Akatlarla birçok savaşlara girmişlerdir. Zehave bölgesinde keşf edilen milattan önce 2800yillarinda Lolo krallığı dönemine ait olan bir antik levhaya göre Halman (bu günkü Hilvan) bölgesiyle Zehave bölgesi o dönemlerde lollo krallığına bağlıydı. Lololarin devleti, Süleymaniye, Sêxan, Zehav, Sehrizor ve Kerkük’e kadar geniş bir sinir vardı. Devletin başkenti Zimri şehriydi.

Lololarin kurdukları devlet, yaklaşık bin yıl devam ettikten sonra milattan 18.yüzyılda Akad kralı Naram-sin´in saldırısına uğrar ve Akatlarin yönetimine geçer. Gotilerin Akat topraklarını işgal hareketi sırasında, lololar, tekrar bağımsızlıklarına kavuşurlar ve Gotilerle iyi dostluk ilişkilerini kurarlar. Milattan önce 10. yüzyılda Asurlarin saldırılarına maruz kalan Lollo kralı (Amixa) Süleymaniye yakınında bulunan “Pirmigro” kalesine kaçmak zorunda kalır ve başkent Zimri kenti, Asurilerin denetimine girer. Sonra Asurlarin kendi aralarındaki anlaşmazlıklarından ötürü Lollo bölgesi bir çok huzursuzluk, başkaldırı ve kavgalara sahne olur. Bu durum Asur hükümetin yıkılış ve Med İmparatorluğunun kurulusuna kadar devam eder.

24-         Gor Devleti

Harzemşahlar 1214´te Kürt Gor devletinin başkenti Firuzkuk´u ele geçirerek bu devletin egemenliğine son verdiler. Gor devleti, Seyfuddin Suri tarafından 1148 yılında Kuzeydoğu Iran´da kuruldu. 1148´e kadar Selçuklu devletine bağlı bir beylik olarak varlığını sürdüren Kürt Gor aşireti, Seyfuddin Suri´nin beyliğin başına geçmesi ile bu tarihte bağımsızlığını ilan etti. Suri, devlet sinirlerini kısa bir süre içinde genişletti. Selçuklular ve Oğuzlarla sürekli çatışma halinde bulunan Gor hükümdarı Giyasuddin, büyük bir saldırı başlatarak (1173) kademeli olarak Gazne, Herat, Multan, Uccah, Siudi, Esaver, Debut ve Lahor şehirlerini aldı ve Gazneli sultan Mahmud hanedanlığından arta kalanları tamamen ortadan kaldırıp kardeşi Muiziddin´i Gaznelilerin varisi ilan etti. Muiziddin 1192´de Kuzey Hindistan ve Bengal´i fethetti. Kutbeddin, Aybek adli kumandanini Delhi´ye genel vali tayin etti. Giyasuddin´in 1202´de Sultan Muiziddin´in bir suikast sonucu 1206´da ölmesi üzerine devlet yönetimi zayıfladı, hanedanlık parçalandı. Hükümdar Giyasuddin Mahmud´un da 1212´de öldürülmesinden sonra yerine gecen oğlu Bahaüddin, yoğun saldırılara fazla direnemedi. Gor devletinin egemenliğinde bulunan birçok şehir, bölgenin ticaret merkezleri sayılıyordu. Hükümdar Giyasuddin´in Herat´ta yaptırdığı Esler Camii, İslam mimari eserlerinde yeniliği temsil etti. Kutbeddin´nin Delhi´de yaptırdığı Cuma Camii ilk İslami eser özelliğini taşır.

25-         Hamdani Devleti

Kürt Hamdani devleti 1039´da Arap Okayli devleti tarafından yıkıldı. Hamdani devleti, Seyh El Dewle tarafından 944 yilinda Halep bölgesinde kuruldu. Bu tarihe kadar Musul merkezi Büyük Hamdani devletinin bir parçası´idi. Söz konusu tarihte bağımsızlığını ilan eden Seyh el Dewle, Halep´i merkez seçti. Yukarı Mezopotamya ´yı hakimiyeti altına almaya çalışan Bizans Kral Romans´la Urfa´da yapılan savaşta zafer kazanan Seyh El Dewle , Suriye ve Yukarı Mezopotamya´nın büyük bir egemen oldu. Bağımsızlığını 95 yıl koruyabilen bu devlet. Harput Kürt aşiretlerinin saldırıları sonucu bir hayli zayıfladı ve sonuçta Araplar, bu devletin egemenliğine son verdi. Bu devletin, sınırları ve süresi içinde El Mutanabbi, Ebu Firaz ve El Farabi gibi önemli sair ve bilim adamları yetişti.

26-         Alamut Zıyar´i Devleti

Ziyar devleti 1011 yılında Alamut devletinin kurucusu Hasan El Sabah tarafından yıkıldı. Ziyar devleti, Kürt Dailam aşiretine mensup Ziyar´i oğlu Merdavic tarafından 930´da Kürt yurdunun kuzeyinde kuruldu. Egemenlik alanı Taberistan ve Cürcan´i da içine alarak güneyde Isfahan´a, batıda El Cezire ve Irak´a, kuzeyde Kafkaslar´a kadar uzanıyordu. Dailam aşireti, 9. yüzyılın sonlarına doğru, Abbasi halifeliği döneminde Müslüman oldu. Hazar Gölünün güneybatı kesiminde yasayan bu aşiret, büyük bir askeri güce sahipti. Varlığını 141.yil sürdürebilen bu devlet, 8 hükümdar tarafından yönetildi. Eski edebi eserler arasında yer alan “Kábusname ” bu dönemde, Ziyarlarin son emiri Keykawes´in amcası tarafından yazıldı.

27-         Alamut devleti

Alamut Kürt devleti Moğol Hükümdarı Hulagu Han tarafından 1256´da yıkılarak ortadan kaldırıldı. Alamut devleti Hasan El Sabah tarafından 1011´de kuruldu. Hasan El Sabah, Ismailiye mezhebi dini öğretisi temelinde güçlü bir örgütlenme yaratıp, Kürt aşiretlerini harekete geçirecek bir iç ayaklamayla Ziyar devletine son verdikten sonra, ayni topraklarda dini esaslara dayalı bu devleti kurdu. Bağımsız varlığını 179 yıl sürdüren bu devlet, 8 hükümdar tarafından yönetildi. Devletin son hükümdarı olan Hür Sah, Moğollar tarafından idam edildi. 1124 yılında ölen, etkileyici dini lider ve başarılı bir devlet yöneticisi olan Hasan El Sabah için Marko Polo söyle diyor: ” Bu kişi yüksek dağlık bölgede bir sevgi cenneti kurdu. Çok zengin bir hazineye sahip idi. Kurmuş olduğu bu cennet nedeniyle İslamiyet içerisinde kısa zamanda geniş bir taraftar kitlesi buldu. İslam ülkelerinin her tarafından binlerce genç, bu cennete girmek için akın ediyordu.”

28-         Mahabad Kürt Cumhuriyeti Tarihi

Mahabad Cumhuriyeti: 1946 yılının Ocak ayında Sovyet Birliğinin desteğiyle kurulmuştur. En önemli özelliği, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmış bir devlet olmasıdır. Bu cumhuriyette, 13 bakanın bulunduğu bir yönetim kurulu oluşturuldu. Devlet başkanı Kadı Muhammed idi. Bu cumhuriyet Senendec, Uşnu ve Miyandoab şehirlerini kapsadığı gibi başkenti Mahabad’dı.  Mahabad Cumhuriyeti (Kürtçe: كوماری مهاباد; Komarî Mehabad, Farsça: جمهوری مهاباد Jomhuri-e Mahābād), Sovyetler Birliği’nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği’nin çekilişiyle yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devleti.

Yıllara göre tarihte kurulan Kürt Devlet ve Hanedanlıkları listesi:

Sadakiler (770-828)

Şeddadiler (951-1174, Ermenistan ve Arran)

Revvadiler (955-1116, Azerbaycan)

Hasanveyhiler (959-1095, İran)

Annaziler (991-1117, İran ve Mezopotamya)

Mervaniler (990-1100, Diyarbakır)

Hezo Emirliği (1058-1598)

Şabankara (1155–1425)

Hezâresbîler (1155–1424)

Eyyubiler (1171-1250, Mısır, Suriye, Irak ve Filistin)

Ardelan Prensliği (1169 – 1867 )

Zekeri Hanedanlığı (1161-1360)

Hakkâri Emirliği (1133-1849)

Küçük Luristan Atabeyliği(1155-1597)

Bitlis Prensliği (1182 – 1847)

Dunbuli Prensliği (1210-1799)

Suveydi Emirliği (1231-1864)

Hasankeyf Emirliği (1249-1524)

Şirvan Emirliği (1264–1840)

Kilis Prensliği (1264-1611)

Botan Emirliği (1330 – 1855,)

Zirkan Prensliği (1335-1835)

Palu Beyliği (13.Yy-1845)

Badinan Beyliği (1376-1843)

Soran Emirliği (1399-1835)

Mukri Emirliği (1400-1802)

Mahmudi Beyliği (1409-1839)

Yeni Çağ emirlikleri

Pazuki Emirliği (1499-1587)

Süleyman Prensliği (1515–1838)

Hizan Beyliği (1520-1845)

Siyah Mansur Beyliği (1543-1596)

Pinyaşi Prensliği (1548-1823)

Atak Beyliği (16.yy-19.yy)

Bradost Beyliği (1609-19.yy)

Müks Beyliği (1600-1847)

Baban Prensliği (1649-1851)

Tebriz Hanlığı (1747-1802)

Hoy Hanlığı (1747-1813)

Serab Hanlığı (1747-1797)

Yakın tarihte tanınmamış yapıları

5-                  Kürdistan Krallığı (1921-1924)

2-            Kürdistan Uyezdi (1923-1929)

3-            Ağrı Cumhuriyeti (1927-1930)

4-            Mahabad Cumhuriyeti (22 Ocak 1946-15 Aralık 1946)

5-            Lâçin Kürt Cumhuriyeti (1992)

Günümüzdeki özerk yapılar

Günümüzde Kürtler tarafından kurulan 2 özerk bölge vardır. Bunlardan ilki Irak Kürtlerinin girişimleri sonucunda kurulan ve günümüzdeki resmi tanınırlığa sahip tek Kürt yönetimi olan Kürdistan Bölgesel Yönetimi’dir. İkinci bölge ise Suriye Kürtlerinin Suriye İç Savaşı sırasında ele geçirdikleri bölgelerde tek taraflı olarak önce özerk kantonlar sonra da federasyon ilan ettikleri Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi’dir. Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin aksine resmi bir tanınırlığa sahip değildir.

Her Milletin olduğu gibi Kürtlerinde kendi tarihini, Dilini, Kültürünü öğrenmeleri gerekir…

Kaynak:

Wikipedi

Kürtler.com

Kundir.com

Kürtler Kimdir? Sayfası

Kürdistan tarihi cilt -1 /85, Doğu Tarihi 186 / Kürdistan Tarihi-2/83

Tarih Sahnesinde Kürtler Kürt Sorunu Ve İslami Çözüm