Fedlavi Kürt Devleti
Fedlavi Kürt Devleti
Abbasi saltanatının zayıfladığı 1000’li yıllarda Arap zulmüne karşı direniÅŸe geçen Kurd aÅŸiretleri güçlü Mirler komutasında bölgede devletler kurmaya baÅŸlamıştı.
Aynı zamanda Farslar ve bölgeye paralı askerlik yapmak için Orta Asya’dan gelen Türkmenler de yer yer egemenlik kurmuÅŸ ve bu yüzden de Arap egemenliÄŸi halife ÅŸahsında sembolik hale gelmiÅŸti.
Sembolik olarak halifeye baÄŸlı olan Kurd Devletleri içinde en büyüÄŸü “Kurd Zengi Devleti ile Kurd Fedlavi Devlet” idi…
Arap egemenliÄŸinin zayıflamasıyla beraber bölgede “Atabeg” adı verilen ve ÅŸehzadeleri yetiÅŸtiren devlet adamları kısa sürede güçlenmiÅŸ ve egemenlik alanlarını bağımsız yönetimlere çevirmiÅŸlerdi.
Kurd Fedlavi Devleti de bu atabegler döneminde ÅŸimdiki güney batı Ä°ran’da ortaya çıkmıştı.
1100’lü yıllarda bu bölgede egemen olan Fars Salxuran Atabegi Kurdıstan bölgesi ve Kurdler’le iyi iliÅŸkiler içindeydi. Hizmetlerinden yararlandığı baÅŸarılı Kurdleri kendi himayesine alıp kurduÄŸu devlet yönetim kademelerine atıyordu. Bu dönemde önemli bir devlet adamı olan Muhemmed kuré Eli-yé kuré Hesen aynı zamanda Kurd Fedlavi aÅŸiretinin de lideriydi.
Fedlavi aÅŸireti 1107 yılında Ebul Hesené Fedlavi liderliÄŸinde Kurdıstan’ın Çiya yé Sımaké mıntıkasından Loristan’a göç etmiÅŸlerdi.
Cesaret ve atılganlığıyla Fars Salxuran hükümdarının dikkatini çeken Muhemmed kuré Eli-yé kuré Hesen devlet kademesinde önemli bir mertebeye yükselmiÅŸ ve aÅŸiretine güç kazandırmıştı. Muhemmed, uzun süre bulunduÄŸu görevi yürüterek ailesi ve aÅŸiretini güçlendirmiÅŸti. Ölünce oÄŸlu Ebu Tahir babasının konumundan faydalanarak Atabeg Sungur’un hizmetine girdi. Babasından daha cesur ve yetenekli olduÄŸunu gösteren Ebu Tahir Fedlavi, yönetimde olduÄŸu gibi askeri konularda da baÅŸarı göstererek ordu komutanlığına kadar yükseldi.
Fars Atabegi Sungur, Ebu Tahir Fedlavi sayesinde geliÅŸtirdiÄŸi güç ve baÅŸarılarına güvenerek onu hasımlarının üstüne gönderdi. GiriÅŸtiÄŸi tüm savaÅŸları kazanan Ebu Tahir Fedlavi, Atabeg Sungur tarafından ödüllendirilerek kendisine “ Atabeg-é Çiyayi “ (daÄŸ atabeyi) unvanı verildi. DaÄŸ Atabeyi unvanını alan Ebu Tahir Fedlavi, orduyu daha da büyüterek sorunlu olan Loristan bölgesine sefer düzenledi. Uzun süren savaÅŸların yanı sıra kısmen de sulh yoluyla Loristan bölgesini kontrol altına aldı. BaÅŸarılarıyla bölgede saygı kazanan ve ün salan Ebu Tahir, sahip olduÄŸu güce dayanarak Fars Atabegi Sungur’un hizmetinden çıktığını, kendisinin de ATABEG olduÄŸunu ilan etti .
Atabeglikten sonra bağımsızlığını da ilan eden Ebu Tahir, Åžehré Kurde (Kurd Åžehri)’ ne yerleÅŸerek “Kurd Fedlavi Devletini” kurdu (1156).
Devletin kurucusu olan Ebu Tahir, 25 yıl hükümdarlık yaptıktan sonra oÄŸlu Hezar Hesp’i veliaht seçerek yönetimden ayrıldı. KardeÅŸlerinin de onayını alan Hezar Hesp, Åžiraz ve Hemedan arasında hüküm süren devletin başına geçerek “Melik” unvanı aldı.
Türk tarih kaynaklarında “bin atlı” adıyla anılan “ HEZAR HESP”, kısa bir süre içinde Lor Kurdıstan’ına sahip oldu.
Bu zenginlik üstüne uzak bölgelerdeki Kurdler ülkeye akın ederek yerleÅŸmeye baÅŸladılar. Gelen göçebe kabilelerin katılımı ile devlet daha da güçlenmiÅŸti. Devlete katılan yeni Kurd kabileleriyle ordusunu büyüten Hezar Hesp, komÅŸu Åžolistan Kurd Eyaleti ve diÄŸer küçük beylikler üstüne fetih seferleri düzenleyerek Hazar Denizinden Basra körfezine kadar tüm bölgeyi topraklarına kattı.
Ä°yi bir yönetici olduÄŸu gibi bilgeliÄŸiyle de hareket eden Hezar Hesp, ülkesini ve çalışanlarını devamlı denetler ve halkın yaÅŸamıyla yakından ilgilenirdi. Nerede boÅŸ bir yer görse oraya insanları yerleÅŸtirip geliÅŸmelerini saÄŸlardı. Böylece yeni yerleÅŸim yerleri oluÅŸturduÄŸu gibi, üretim ve adalette de ülkesinde yaÅŸayanlar arasında farklılık gözetmeden davranmış, adil davranışları ve bilgeliÄŸiyle halifenin dikkatini çekerek ülkesinin halife tarafından tanınıp onaylanmasını saÄŸlamıştı.
Bu dönemde Arap-din egemenliÄŸi halife ÅŸahsında sembolik olarak devam ettiÄŸi için, bölgede egemenlik kuranlar halifeden onay alarak meÅŸruiyet kazanmaya çalışıyorlardı…
Hezar Hesp’in 1248 yılında ölümünden sonra yerine oÄŸlu Tekle-yé Hezar Hesp geçti.
Teklenin baÅŸa geçmesiyle sarayda baÅŸ gösteren huzursuzluÄŸu fırsat bilen Fars ve Türkmen Atabegler hareketlenerek devleti ele geçirmek istediler. Durumdan pay çıkarmak isteyen BaÄŸdat Halifesi de Teklenin cephede olduÄŸu bir zamanda Xuzistan’dan destek alarak Åžehré Kurd üzerine yürümüÅŸ ve Tekle’nin kardeÅŸini esir alarak Lahuç Kalesine götürmüÅŸtü. Fars ve Türkmenleri yenilgiye uÄŸrattıktan sonra geri gelen Tekle, Halifeye de boyun eÄŸdirerek kardeÅŸini kurtardı.
Tekle-yé Hezar Hesp, siyasi yeteneÄŸi ve savaÅŸçı gücüyle saraydaki muhaliflerini bertaraf ettiÄŸi gibi, dışardan gelen saldırıları da püskürterek devleti korumuÅŸ ve egemenliÄŸini tüm bölgeye kabul ettirmiÅŸti.
Bir süre sorunsuz devlet yöneten Tekle, MoÄŸol ordularının bö1geye saldırıları ile savunma durumuna geçti. MoÄŸol ordularının komÅŸu devletleri ele geçirmesi üstüne egemenliÄŸini korumak için, politik bir manevrayla Hülagu Xan’a(Cengiz Xan’ın torunu) baÄŸlılığını gösterdi. Ancak BaÄŸdat’ın yakılıp yıkılması ve Halifenin öldürülmesi Tekle’yi rahatsız etmiÅŸti. Hulagü’den izin almadan Loristana dönen Tekle, ittifakı bozduÄŸu gerekçesiyle MoÄŸolların hışmına uÄŸradı.
Bunun üstüne harekete geçen MoÄŸol / Ä°lhanlı ordusu Fedlaviler karşısında beklemediÄŸi bir direniÅŸle karşılaÅŸtı. Tekle’nin savaÅŸla yakalanamayacağı anlayan Hülagu, hile yoluna baÅŸvurarak yüzüÄŸünü Tekleye gönderip kendisini affettiÄŸini bildirdi. Hülagu’nun yüzüÄŸüne kanan Tekle bulunduÄŸu kaleden çıkınca tutuklanarak Tebriz’e götürüldü. Burada Hülagu Xan tarafından sorgulanarak idam edildi. Ä°dam edildikten sonra Hülagu’nun fermanıyla kardeÅŸi Åžemseddin Fedlavi Hükümdar koltuÄŸuna oturtuldu.
Åžemseddin’in hükümdarlığı kısa sürdü. 15 yıl devleti yönettikten sonra yerine oÄŸlu Yusuf Åžah geçti. Hülagu’nun oÄŸlu Abaka Xan ile iliÅŸkisini geliÅŸtiren Yusuf Åžah Xuzistan, Kuhilveyh, Firuzan ve Cerbekan ÅŸehirlerini hakimiyetine aldı.
Yusuf Åžah’ın ölmesinden sonra oÄŸlu Efrasiyab babasının yerine geçti.
Efrasiyab MoÄŸollara özenerek zulüm yapmaya baÅŸladı. Efrasiyab’ın zulmü akrabaları dahil kabilelerin ve insanların ülkeden kaçmasına sebep oldu. Bunun üstüne gidenleri geri getirmek için giriÅŸimlerde bulundu. Bu sırada MoÄŸol / Ä°lhanlı sultanı Ergun’un ölmesini de fırsat bilen Efrasiyab, harekete geçerek kaybedilen kaleleri geri aldı. Adına hutbe okutup bağımsızlığını ilan ettikten sonra gözünü MoÄŸolların Merkezi Tebriz’e çevirdi.
Tebriz’i almak için yeÄŸeni Celaleddin yönetimindeki orduyu Kererud Kalesinin üstüne gönderen Efrasiyab, ilk savaşı kazanmıştı, ancak yaÄŸma ve zafer kutlamalarıyla sarhoÅŸ olan Fedlavi ordusu, toparlanıp geri gelen MoÄŸollar karşısında büyük bir yenilgiye uÄŸradı.
Fedlaviler’in Kererud kalesine saldırısını isyan olarak niteleyen Keyuta Xan, büyük bir ordu ile Åžehri Kurd üstüne yürüdü. MoÄŸol idaresindeki orduda 10.000 kiÅŸilik Kurdler’den oluÅŸan bir süvari birliÄŸi vardı.Yapılan savaÅŸta Efrasiyab yenildi, Keyuta Han kedisiyle ittifak halindeki diÄŸer Kurdler’in ricası üstüne Efrasiyab’ın canını bağışlayarak Loristan’ın Kerman bölgesine vali olarak atadı.
Efrasiyab Loristan’a dönünce yenilginin sorumlularını cezalandırdı. Cezalandırılanların arasında amca oÄŸulları da vardı.
Efrasiyab’ın zalim tavrı ve MoÄŸol-Ä°lhanlı egemenliÄŸine karşı sorun yaratması Garzan Han’ı kızdırdı ve bu yüzden de Efrasiyab tutuklanarak boynuna halat geçirilip öldürüldü.
Efrasiyab’ın yerine Nusreddin Melik Ehmed geçti.
Yeni hükümdar yenileme çalışmalarıyla Loristan’ı tekrar ayaÄŸa kaldırarak ülkeyi eski konumuna getirdi.
Adalet ve bilgeliÄŸiyle 36 yıl ülkeyi yöneten Melik Ehmed ölünce yerine oÄŸlu II.Yusuf Åžah geçti.
II.Yusuf Åžah, 6 yıl ülkeyi yönettikten sonra yerine oÄŸlu Muzaffer II.Efrasiyab geçti.
Muzaffer II.Efrasiyab ülkesini huzur ve adaletle yöneterek MoÄŸol-Ä°lhanlıların bölgeden silinmesini saÄŸladı. Ölümü üzerine KardeÅŸi PéÅŸeng Fedlavi tahta geçti.
PéÅŸeng ile beraber Fedlaviler gerilemeye baÅŸladı.
Ondan sonra Melik Pir Ehmed tahta geçti. Pir Ehmed tahta henüz oturmuÅŸken doÄŸudan Timur orduları Loristan’a girdi.
Fedlavi Devleti, Timur’un saldırısıyla doÄŸuda kalan topraklarını kaybetti.
Bundan sonraki süreçte baÅŸa geçen Mir Xıyaseddin amcansının oÄŸlu Åžah Hüseyin’i taht kavgasında öldürüp yerine geçti. Sarayda baÅŸlayan taht kavgası ve yönetim boÅŸluÄŸunu fırsat bilen Timur’un torunu Mirza-yé Ä°brahim ordusuyla gelerek baÅŸkenti ele geçirerek 268 yıllık Kurd Fedlavi Devletine son verdi.(1424).
*Kaynak:: E.Xemgin-Kurdistan Tarihi
