Ne Kadar Benziyoruz Türkiye’ye ..

 Ne Kadar Benziyoruz Türkiye’ye ..

 

Edip Cansever diyor ki;

İnsan yaşadığı yere benzer

O yerin suyuna, o yerin toprağına benzer

Suyunda yüzen balığa

Toprağını iten çiçeğe

Dağlarının, tepelerinin dumanlı eğimine

Konyanın beyaz

Antebin kırmızı düzlüğüne benzer

Göğüne benzer ki gözyaşları mavidir

Denize benzer ki dalgalıdır bakışları

Evlerine, sokaklarına, köşebaşlarına

Öylesine benzer ki…

 

İklim, coğrafi çevrenin şekillenmesini ve insan yaşamını çok yakından kontrol eden bir etmendir. İklimin etkisi uzun yıllar boyunca kendini gösterdiği gibi cansız çevrede ve özellikle bütün canlıların yaşamındaki yıllık değişmeleri de düzenler.

Doğal bitki örtüsünün tür, miktar ve biçim yönünden dağılışı doğrudan doğruya iklimin kontrolü altındadır. Doğal bitki yaşamını düzenleyen bu iklim koşulları insanın yetiştirdiği kültür bitkilerini de etkiler. Dolayısıyla insanın tarımsal, ekonomik etkinliklerinin biçimini de iklim belirler. İnsanların yeryüzündeki dağılışı da doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak iklime bağlıdır.

 

Öyle akıllı gökdelenler, modern yapılar ve insanın geliştirdiği tüm araçlar insanları ancak bir dereceye kadar iklim etkisinden korumaktadır. Fakat insanın günlük yaşamını, yaşam biçimlerini, yiyecek ve giyecek şekillerini; hatta sağlık, karakter ve ruhsal etkinliklerini kontrol eden en belli başlı etmenin iklim olduğu da inkar edilemez. Hava durumlarının hızlı değişiklikler gösterdiği yerlerde, bu değişiklikler sağlığa zararlı olmakla birlikte, diğer yandan insanları uyararak onları hareketli olmaya zorlamaktadır. Hızlı hava değişikliklerinin az olduğu sıcak iklimlerde ise insanlar yavaş, sakin görünüşlü fakat öfkelidirler. Mesela; Karadeniz insanı genel itibari ile kıpır kıpırdır. Çok neşeli, esprili bir mizaca sahiptirler. Ama aynı zamanda çabucak sinirlenen bir yapıları vardır. Orta Anadolu ve Ege Bölgesi insanları sakindir genellikle yumuşak başlıdır..

 

Doğu Anadolu dağlıktır. İklim ve doğa şartları çetindir. Bu bölge insanının simasına bu soğukluk yansır. Özlerinde iyi ama sert tabiatlıdır. Aynı zamanda zor şartlara dayanabilirler. İklim insanın yalnız yaşayışı değil, ekonomik etkinlikleri üzerinde de büyük etkiye sahiptir. Tarım ve endüstri alanlarının dağılışı, onlara bağlı olarak ticaret şekilleri iklimin kontrolü altındadır. Onun için orta enlemler endüstriye, tropik ve subtropik bölgeler tarıma daha uygundur. Avrupa ve Kuzey Amerika’nın orta enlemlerinde gelişen endüstri için Asya, Afrika ve Güney Amerika’nın tropikal bölgelerinden ham madde, aksi yönde de işlenmiş maddeler asırlardan beri taşınmaktadır. Bu ticaret yolları, yelkenli gemiler çağında doğrudan doğruya rüzgâr sistemlerine bağlı olarak gelişmiş bulunuyordu.

İnsan, devletlerin ve bölgelerin ve hatta şehirlerin birbirinden çok farklı gelişmişlik düzeyleri karşısında, ister istemez şu soruyu soruyor: Nasıl oluyor da kimi böylesine gelişme gösterirken diğerleri sadece yerinde sayıyor?

 

Bu konu çokça tartışılmış, birçok teori üretilmiş.

Yoksulluk Kısır Döngüsü ya da Düalizm Teorisi bu sorunun yanıtına sadece birkaç örnek teori.

Montesquieu‘nun ortaya koyduğu İklim Teorisine göre, ekvatordan uzaklaştıkça insanların çalışma şevkleri artmakta ve bu sebepten dolayı ekvator bölgesindeki devletler azgelişmiş bir profil sergilerken ekvatordan uzak devletler gelişebilmişlerdir.

Prof. Samuel Huntington da tıpkı Montesquieu gibi sıcak iklimin insanın üretkenliğini olumsuz etkilediğini düşünmekte ve azgelişmişlik üzerinde iklimin etkili olduğunu iddia etmektedir.

İbn-i Haldun‘a göre, iklim koşulları da insanın yaşam biçimini ve karakterini etkiler. İklimin ekonomik yaşam üzerinde de etkileri vardır der.

Farklı zamanlarda yaşamış her üç düşünüre de hak vermemek elde değil. Şüphesiz,, devletlerin gelişmişlik düzeylerinde üstünde kuruldukları coğrafyanın büyük bir etkisi söz konusu. Verimli topraklar, zengin yer altı kaynakları ya da stratejik konum gibi avantajlar bir devletin gelişmesinde ya da gelişememesinde oldukça büyük önem arz etmekte. Fakat gelişmişliği ya da azgelişmişliği sadece iklimle ilişkilendirmek doğru mu?

Prof. İbrahim Canbolat, Gelişmekte Olan Ülkeler adlı çalışmasında şu soruyu soruyor: “Günümüzde farklı iklim özelliklerinde birbirine benzeyen, aynı iklim özelliklerinde birbirinden farklı gelişme düzeyleri tutturan çok sayıda ülke bulunmaktadır.

Geriye dönüp şöyle kısaca baktığımızda; Osmanlı devleti döneminde sanayi devriminin ıskalaması ile birlikte geri kalmanın ilk adımı atılmıştır. Daha sonra Avrupa’nın ham madde temin etmek için liman kentlerini kullanmaya başlaması ile ülkemizde bölgeler arası gelişmişlik farklılıkları oluşmaya başlamıştır. Liman şehirleri ticaret bakımından gelişmişlik gösterirken limanı olmayan diğer şehirlerin gelişmişlikte geri kalmıştır.

 

 

Ayrıca bölgeler arasında gelişmişlik farklarının ortaya çıkmasının diğer nedenleri arasında ticaret yolları bulunmaktadır. Kars, Ani şehrinin, ipek ticaret yolunun değişmesi ile harabeye dönmesi, bölgemiz açısında çok önemli bir örnektir.

 

Bölgeler arası farklılıklar gerek gelişmiş gerekse az gelişmiş yerlerde niteliklerine göre üç ayrı grupta incelenebilir. Birincisi, doğal ya da coğrafi dengesizliklerdir. Bu tür dengesizlikler doğal kaynakların bazı bölgelerin lehine bazılarının ise aleyhine sonuçlar doğuracak biçimde ortaya çıktığı bölgesel dengesizliklerdir. İkincisi, iktisadi ve fonksiyonel dengesizliklerdir.

 

En önemlisi ise; sosyal ve kültürel dengesizliktir. İnsanların davranışları ve değer yargıları arasındaki farklılıkları da kapsayan bu tür dengesizlik, eğitim düzeyine bağlı olarak meydana gelmektedir. Kültürlü kimselerin sosyal mevkileri, değer yargıları, davranış, örf ve adetleri ile diğerlerinden ayrılmaktadır.

Tüm bu düşünceler çerçevesinde düşünülecek olursa şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: İklim teorisi ülkelerin, bölgenin ve kentlerin gelişmişlik düzeylerindeki farklılıkların altında yatan sebepleri bulmamıza yardımcı olabilir ancak tek başına yeterli olamayacak bir teoridir.

Sizler ne düşünüyorsunuz bu konuda? 

 

Süreyya CİNK